De gemeenteraad heeft het hoofdschap van de gemeente
Sinds de grondwet van 1848 staat het hoofdschap van de gemeenteraad onverminderd vast.
Er zijn de nodige wetswijzigingen doorgevoerd met betrekking tot de gemeenten maar aan het hoofdschap is niet getornd.
In de Gemeentewet van 1851 (Thorbecke), werden onder meer de taken van de raad, het college en de burgemeester verder uitgewerkt.
In de loop der jaren zijn daar de nodige wijzigingen in aangebracht en dat draaide altijd om 2 hoofdthema's:
- Hoe kunnen we de burger een betere positie geven?
- Hoe kunnen we de overvleugeling van de raad door het college en de ambtelijke organisatie tegen te gaan?
De wet dualisering van 2002 (Elzinga) beoogde de positie van de raad te versterken. Wethouders moesten niet meer uit de fractie komen, mochten niet meer in de raad zitten én er werd een Griffier in het leven geroepen ter ondersteuning van de raad. De laatste wettelijke poging om de positie van de burger te versterken stamt van 2025. De Wet Versterking Participatie is op decentraal niveau per 1 januari ingegaan. Ook wel uitdaagrecht genoemd. Een eerdere poging om de burger er meer bij te betrekken stamt uit 1964. De gemeentelijke commissie werd in de gemeentewet opgenomen. Vanaf dat moment ontstonden de dorps- en wijkraden en veel later deelgemeenten. De grondwetswijziging van 1983 is memorabel. De grondwettekst dat de burgers zichzelf via de raad regels stelden en bestuurd, werd zonder toelichting geschrapt. Maar de regel dat het hoofdschap van de gemeente aan de raad was, bleef bestaan. In de gemeentewet staat de bevoegdheidsverdeling tussen de verschillende spelers in de gemeente.
Het spanningsveld rond de positie van de burger en de gemeenteraad is nog steeds actueel. De burger leeft in een andere wereld dan de gemeente en het is moeilijk dat te verbinden ook voor de gemeenteraad. Het krachtenveld van de ambtelijke organisatie en het college is zo sterk dat de raad in de beleidsbubbel wordt ingezogen. Hoewel de raad theoretisch het laatste woord heeft is er veel inspanning nodig om werkelijk het eerste en laatste woord te hebben. Vooral ook samenwerking tussen de verschillende fracties is daar voorwaarde voor. De polarisatie tussen links en rechts én lokaal en landelijk maakt die samenwerking moeilijk. Tevens werkt de profileringsdrang daar ook niet aan mee. Één van de geheimen van de buurtinitiatieven is dat de burger zelf agendeert. Bij participatie agendeert de overheid en vraagt de burger mee te doen. Het zou natuurlijk prachtig zijn als de burger de overheid vraagt om met hun agenda mee te doen. Maar de huidige burger ziet de overheid niet als een betrouwbare maat. In mijn ogen zijn de meeste overheden wel betrouwbaar. Ze moeten alleen nog leren maat van de burger te worden. Het is een belangrijke taak van de gemeenteraad om dat proces op gang te brengen.
Het is niet simpel maar wel de moeite waarde.
Auteur: Ton Kunneman
Gepubliceerd op: 30 juni 2025
Zoekwoorden: gemeenteraad, hoofdschap, gemeente, bestuur, beleid, inwoners, gemeenschap